Grond is schaars en de opgave in het landelijk gebied enorm. Windmolenbouwers, ondernemers van distributiecentra en projectontwikkelaars bonzen één voor één op de deur. Ondertussen zijn ook de minder usual suspects op zoek naar grond. Drie van hen vertellen over de weerbarstige zoektocht en motiveren waarom die ‘kleine, duurzame initiatieven’ de aandacht van grondeigenaar en rentmeester verdienen.*
[*Dit artikel is afkomstig uit het Rentmeester NVR magazine 2023]
1. Herenboeren Nederland
“We hebben echt wat te bieden: een gezonde bodem, meer biodiversiteit en een betrokken community”
Ingrid Kerkvliet (foto links) is voorzitter van Herenboeren Nijmegen en Herenboeren Lingezegen. Arianne Doeleman (foto rechts) is algemeen bestuurslid en heeft o.a. de rol van locatie zoeken in haar pakket. En zij werkt als projectleider bij Herenboeren NL. Een Herenboerderij is een gemengde boerderij opgericht door burgers. Nederland heeft inmiddels vijftien draaiende Herenboerderijen (en vier op punt van beginnen) en ruim veertig initiatieven. In de buurt van Nijmegen is een eerste locatie gevonden: Herenboeren Lingezegen in Park Lingezegen. De bedoeling is dat nog twee locaties volgen.
Samen duurzaam voedsel produceren
“Herenboeren staat voor samen duurzaam voedsel produceren: dichtbij, met veel aandacht voor biodiversiteit en een gezonde bodem. De boerderij wordt gedragen door 200 huishoudens, zonder subsidies. Die huishoudens zijn eigenaar, leggen 2000 euro in en betalen een vast bedrag aan contributie, onafhankelijk wat van het land komt. Dat zorgt voor minder risico, een volhoudbaar systeem. Er zit ook een educatief aspect aan een Herenboerderij. We zullen ervaren dat oogsten soms overvloedig zijn maar ook kunnen mislukken en we laten zien dat sla soms een gaatje of een rupsje heeft.
In Nijmegen hadden we in no time een wachtlijst met geinteresseerden. Terwijl we nog helemaal geen locatie hadden: die zoektocht heeft 2,5 jaar geduurd.
Langjarige toegang tot grond is lastig
In de nieuwsbrief hebben we steeds een teller van kopjes koffie bijgehouden, voor elk nieuw contact waarmee we gesprekken voerden over een mogelijke locatie: 119 in totaal. Er is best veel landbouwgrond in de omgeving, maar dat staat ook heel erg onder druk. En niet elk perceel is geschikt. Zware komklei of veen gaat niet. En het moet goed bereikbaar zijn, met voldoende ledenpotentieel. Langjarige toegang tot grond is gewoon lastig. Er zijn allerlei redenen waarom het toch vaak stukloopt. Zo was één eigenaar gecharmeerd van het Herenboeren-concept, maar wist niet of de kinderen door wilden met het bedrijf. Een ander had moeite met mensen over de vloer. Soms zijn er financiële redenen.
Rentmeesters als ‘influencers’
Rentmeesters zijn toch een beetje de influencers in hun wereld. Wij kunnen het verhaal ook vertellen, maar een rentmeester wordt sneller serieus genomen en kent de agrarisch ondernemers al goed. Wanneer je in contact bent met een boer, merk je dat er bovendien veel emotie komt kijken bij eigen grond. Rentmeesters kunnen denken in oplossingen en kansen, zijn creatief en hebben een groot netwerk. Wij hopen dat rentmeesters echt voor mooie, duurzame initiatieven willen gaan. Als Herenboeren hebben we ook wat te bieden. We verbeteren de bodem, zorgen voor meer biodiversiteit. En we brengen een community mee: allemaal mensen die betrokken raken bij een plek en er goed voor willen zorgen.”
2. Aardpeer
“Grond voor landbouwtransitie? Wij zien een groeiende groep mensen die voor een duurzaam doel geld in willen leggen”
Michiel de Koe, Rentmeester NVR, is betrokken bij Aardpeer. Aardpeer koopt grond om deze voor een reële pachtprijs (lager dan marktconform) te verpachten aan natuurvriendelijke boeren. Aardpeer is een initiatief van Stichting BD Grondbeheer, Stichting Herenboeren NL, Stichting Wij.land en Triodos Regenerative Money Centre.
Belangstelling is groot
“Bij boeren is de belangstelling voor duurzaam verpachte grond groot. Na onze eerste oproep hadden we binnen een paar weken 90 geïnteresseerden, voor 90 miljoen euro aan grond. Er is weinig grond beschikbaar, de grondmobiliteit is maar 1,3%. Extensiveren lukt vaak alleen als je als bestaande boer in het netwerk zit. En dan is financieren nog altijd lastig. Daar kunnen initiatieven als Aardpeer en Land van Ons aan bijdragen.
Een kwestie van gunnen
Als je sec naar de grond kijkt, dan ben je de bodem met gangbare landbouw aan het uitputten. Dat heeft effect op het voedselsysteem en onze leefomgeving. Daar kun je wat aan doen met de grond die je in eigendom hebt. Daar voel je als eigenaar misschien ook wel een stukje verantwoordelijkheid. Er zijn ook heel wat eigenaren die graag willen bijdragen aan de landbouwtransitie met hun pachtgronden. En korting geven is echt niet altijd nodig. Vaak is het gewoon een kwestie van gunnen: stel die extra pachtgrond beschikbaar aan de boer die wil verduurzamen. Als rentmeester heb je een belangrijk adviserende rol. Je kunt je dan best eens afvragen: waar sta ik zelf eigenlijk voor?
De kracht zit in de beweging
En dan zijn er nog initiatieven die zelf actief zijn op de grondmarkt, zoals Aardpeer. Bij onze eerste obligatieuitgifte haalden we 7,2 miljoen euro op, de tweede keer 2,9 miljoen, waarmee we ruim 125 hectare grond hebben gekocht. Dat geld kwam uitsluitend van particulieren en familiefondsen. We zien dat ongeveer 20% van het geld komt van direct betrokkenen, zoals mensen die een Herenboerderij willen beginnen. 80% van het geld komt van mensen die er doelbewust voor kiezen om met hun geld impact te maken. Grond is duur. Je hebt ook groot geld nodig, dus we hopen dat we uiteindelijk ook de grote beleggers kunnen interesseren. Maar de kracht zit in die beweging: een groeiende groep mensen die voor een duurzaam doel in willen leggen, of dat nou 500 euro of 5 miljoen euro is.”
3. Bossenmakelaar
“Juist die kleinere initiatieven maken het landelijk gebied veel veelkleuriger”
Rob Janmaat is actief als interim-bossenmakelaar. De nationale bossenmakelaar verbindt partijen met grond voor bosaanleg met partijen die geld, kennis en materialen hebben om bos aan te leggen. Daarmee draagt de organisatie bij aan de Bossenstrategie van het Ministerie van LNV: realisatie van 37000 hectare nieuw bos in Nederland.
Nieuwe spelers zijn zoekende
“Rentmeesters kunnen een sleutelpositie spelen op de grondmarkt. Zij hebben toegang tot de markt, weten wat er speelt en kunnen invloed aanwenden op transacties die hier plaatsvinden. En die plek wordt steeds belangrijker nu de vraag naar grond alleen maar lijkt toe te nemen. Binnen deze drukke markt dolen ook nieuwelingen rond: kleine initiatieven met een maatschappelijk doel. Deze nieuwe spelers zijn nog zoekende naar de goede ingangen tot die ingewikkelde grondmarkt. Waar te beginnen? Je kunt contact opnemen met vijf, tien partijen, maar voor een kans op het juiste contact moet je heel diep in het netwerk zitten.
Maatschappelijk maar ook marktconform
En ‘maatschappelijk’ zegt niet dat er niet marktconform kan worden gewerkt. Het is iedereen duidelijk dat er geen gratis grond beschikbaar is. Al zijn er zeker ook grondeigenaren voor wie geldt dat niet elke hectare tot het maximaal mogelijke moet renderen, die naar de lange termijn kijken en denken dat het prachtig is om ook een stuk bos in goede gezondheid na te laten aan volgende generaties.De personen die zich bij ons melden met de vraag naar grond zijn vaak kleine spelers in de grondmarkt, in meerdere opzichten misschien de figuurlijke kabouters.Overheden zouden de handschoen op kunnen pakken op veel grotere schaal, maar dat gaat erg traag.
Tegenwicht
Voor de Bossenstrategie hebben overheden geen aankooptitel en geen geld. Binnen het Natuurnetwerk Nederland lukt het vaak via de terreinbeheerders nog wel: zo heeft Staatsbosbeheer plannen voor 5000 hectare nieuw bos. Daarbuiten is de uitdaging enorm. Laten we daarom op kleinere schaal alvast op gang komen. Het helpt dan aanzienlijk als de sleuteldragers op de goede momenten aan dit soort nieuwe maatschappelijke spelers denken. Niet alleen vanwege de maatschappelijk belangrijke opgave van meer bos. Juist de kleinschalige particuliere initiatieven geven wat tegenwicht aan de stevige commerciële belangen uit de duurzame energie en maken het speelveld en het landelijk gebied veelkleuriger.”
