In 2022 ging Herenboeren Duinstreek ontzettend rap van start. Nu het stof van de stormachtige start een beetje begint neer te dalen kijken we graag met initiatiefneemster en nu voorzitter Zaza Versteeg terug op wat er allemaal in beweging is gekomen en tot stand is gebracht. Maar de vervolgroute bleek een weg met vele hobbels. Het heeft veel tijd en inspanning gekost om een volledige vergunning te verkrijgen voor het runnen van een boerderij volgens het Herenboeren-concept. Hoe kijkt Zaza daar nu op terug?
“Wij willen een bijdrage leveren aan de transitie in de landbouw door te werken aan een toekomstbestendig voedselsysteem. Ook omdat er al goed lopende Herenboerderijen waren, konden wij laten zien: het is geen houtje-touwtje sympathiek plan, nee, het is een business-model, het werkt ook echt. Het is goed doordacht. We gaan niet onze hand ophouden en zijn niet afhankelijk van externe gelden om ons bedrijf te runnen. We dragen samen zorg voor de investeringen en exploitatie en vallen daarom niet zomaar om. We laten zien dat deze vorm van voedsel produceren mogelijk is en dat is een positief verhaal. De Herenboerderij wordt gedragen door de leden van de community. Daar kan je toch niks op tegen hebben?”
“Wij kunnen laten zien dat er landbouw mogelijk is die de natuur in haar kracht zet en waarbij we de boer evengoed zekerheid aan inkomen kunnen bieden. Met initiatieven als Herenboeren komen we weer een stap dichter bij het streven om in 2030 25% kringlooplandbouw te hebben in Nederland.”
“We zijn 1 januari 2022 al begonnen met de zaken die we vergunningsvrij mochten doen. We houden ons aan de regels. Maar wat duurde het lang voordat we de overheden zover hadden dat ze ons volledige goedkeuring gaven! Ik begrijp door alle stroperige procedures inmiddels heel goed waar boeren mee te maken krijgen. Je probeert je aan alle regels te houden, daar investeringen voor te doen, en dan komt er alweer een pakket van nieuwe regels.”
Alle bestuursleden hebben er behoorlijk wat uren in gestopt. Zaza vervolgt: “Toch heb ik nog geen seconde spijt gehad. Het heeft me ook zoveel energie teruggegeven! Ik heb meer geleerd dan in mijn totale werkleven hiervoor.”
De motivatie
Zaza is kunsthistorica. Ze heeft lang gewerkt als projectcoördinator in de culturele sector. Het langst in Amsterdam. In de kunstsector moet je altijd maar weer verantwoorden waarom kunst belangrijk is. Het gaat dan ook vaak over geld.
Nadat ze haar eerste kindje gekregen had, bekeek ze het leven vanuit een ander perspectief. Als haar kinderen opgroeien, wil ze hun vragen kunnen beantwoorden. Niet alleen: waar kom je vandaan? Maar ook: waar ga je naar toe? Zaza: “Ik wil trots kunnen zijn op wat ik doe. Ik wil de wereld goed doorgeven. Ik vind het superbelangrijk dat we goed met eten omgaan, dat we goed met elkaar omgaan. Dat wil ik aan de kinderen kunnen laten zien. Als ik het goede voorbeeld kan geven, werkt dat volgens mij het beste.”
Ze was toe aan een nieuwe uitdaging. Achteraf was misschien wel betekenisvol dat ze haar scriptie al schreef over het gebruik van voedsel in de kunst. Doordat ze opgroeide in Bergen is ze met de natuur bezig geweest en heeft ze van het buitenleven leren genieten. Toen werd haar tante kartrekker op de tweede Herenboerderij, de Groote Modderkolk in Loenen. Dat sprak haar meteen heel erg aan. Daar wilde ze aan meedoen! Haar tante zei: “Dan moet je het zelf gaan organiseren. Je kan toch niet elke keer helemaal naar Loenen komen?”
De start
Op een rondleiding in Boxtel kwam ze een andere belangstellende uit Alkmaar tegen: Diederik. Eind 2019 hakte ze de knoop door. “Dit is iets wat ik heel goed kan ‘verkopen’,” was haar duidelijk. “Ik sta er voor honderd procent achter.” Ze plaatste een oproep op Facebook. Op de eerste bijeenkomst waren vijftien mensen. In februari was daar een klein groepje van overgebleven. Diederik natuurlijk. Maar ook Maarten Schiphorst. Haar moeder, Hetty, had ze ook erbij gesleept: “Ik ga het niet alleen doen.” Ook Bram kwam erbij als penningmeester. Zaza vroeg Anne Proot er ook bij. “Ik wist dat ze ecoloog was.” Cor Dekker was niet alleen belangrijk voor de audiovisuele ondersteuning, maar speelde ook een sleutelrol in het verkrijgen van onze grond. Astrid Schoonderwoerd kwam zelf en zei zich graag te willen focussen op verbinding in de community. Nog weer later meldde Dounia zich, waardoor het team ook juridische kennis in huis kreeg.
Ondertussen liepen de gesprekken met Theo en Ada, zij hebben even verderop aan de Groeneweg hun bedrijf. Het was belangrijk om een band op te bouwen, elkaar en elkaars wensen te leren kennen en te onderzoeken of we tot een overeenkomst konden komen. Het duurde al met al ongeveer een jaar voordat we zover waren dat we een koopcontract konden tekenen.
En voor een startende Herenboerderij is dat toch nog best snel.
De missie
Veel mensen raken geïnteresseerd in Herenboeren vanuit de consumentengedachte dat het leuk is om oogst van het eigen land te krijgen. Maar als Herenboer ben je natuurlijk in de eerste plaats eigenaar, ondernemer en producent. Pas daarna, als de oogst is gelukt, kun je gaan eten. “Ik hoop dat we mensen mee kunnen nemen in het grote verhaal: de aarde beter achterlaten. Dit idee is nogal groot en abstract, maar hier kunnen we het laten zien. Hoe mooi het land erbij staat. Wat je er allemaal van kunt maken. Maar ook: wat het van je vraagt.” De tijd blijkt er rijp voor te zijn. Mensen hebben er € 2000 voor over om in te stappen. Sommigen hebben ervoor gespaard. Het komt ook voor dat mensen het benodigde bedrag graag aan een ander met een kleinere portemonnee geven. Hoe mooi is dat!
Het Herenboerenschap hoeft niet alleen comfortabel te zijn, het is goed als het af en toe even schuurt. En daarmee bedoelt ze niet alleen het schuren van het zand in de sla. Zaza merkt, dat Herenboeren gaan nadenken over hoe ze hun leven inrichten. ‘Wil ik nog wel zes keer per jaar met het vliegtuig op vakantie?’ Of: ‘Hoeveel kilometer heeft de salade in het restaurant waar ik eet eigenlijk afgelegd? Onze eigen groente is veel knapperiger en lekkerder.’ En ze ervaren letterlijk, door mee te helpen op het land, wat er allemaal bij voedselproductie komt kijken. “Je moet als boer nogal al wat kennis en ervaring hebben om die productie überhaupt voor elkaar te krijgen! Dat de boerderij een bepaalde bewustwording teweeg kan brengen vind ik mooi. Ik had niet verwacht dat ik hierover zo snel reacties van leden zou krijgen, niet alleen op onze eigen boerderij, maar ook bij andere Herenboerderijen.”
De opbouw
Kan je wat zeggen over jouw rol in de opbouw van Herenboeren Duinstreek tot nog toe?
“Ik vind het leuk om mensen te enthousiasmeren en over ons initiatief te vertellen. Tijdens de ledenwerving of in gesprekken met omwonenden, maar ook bij de gemeente en de provincie. Dat deel heb ik vooral samen met Maarten gedaan. Hij heeft een enorm netwerk. Dat geeft veel ingangen en dat heeft ons echt verder geholpen. En we hielden natuurlijk het vertrouwen dat het zou lukken.”
“Verder heb ik meegeschreven aan de vergunningsaanvragen, maar juridische ondersteuning is onmisbaar in dit soort trajecten. Er zijn weken dat onze adviseur dagelijks met de gemeente moest bellen. Wat een grote klus! Ik had nooit gedacht dat het zó stroperig zou zijn.”
“Herenboeren willen toewerken naar een input van nul, een volledige kringloop, met het doel dat mensen ervan kunnen leven, een compleet voedselpakket kunnen afnemen. Dus zijn er bijvoorbeeld fruitbomen nodig. Maar dat was voor de provincie een heel heikel punt. Want het is hier ‘weidevogelleefgebied’. De angst is dat bomen predatoren (roofdieren) aantrekken. In de rekenmodellen wordt echter geen onderscheid gemaakt tussen hoge bomen, die een mooi uitzichtpunt bieden aan bijvoorbeeld roofvogels, en struweel en laagstam-fruitbomen. Helaas is ons gebied door veel verstoring van wegen, bomen, bebouwing en predatoren al weinig aantrekkelijk voor de weidevogels. Daarbij komt het gebrek aan voedsel door de reguliere intensieve landbouw. De pullen van weidevogels hebben daardoor nauwelijks overlevingskansen. En dat is juist iets waar wij verandering in willen brengen. De komst van onze Herenboerderij moet juist de kwaliteit van het gebied verbeteren, de biodiversiteit vergroten. Dit uitgelegd krijgen kostte veel tijd.”
Zaza: “Soms zaten we in een overleg met wel 25 ambtenaren. Hoe efficiënt is dat? Uiteindelijk mochten we de gemeente en provincie een rondleiding geven op het land. Eindelijk konden zij met eigen ogen zien hoe anders de werkelijkheid is vergeleken met een plattegrond. We konden laten zien wat we in korte tijd al bereikt hebben.” Het water loopt inmiddels beter weg. De kwaliteit van de bodem is beter, de grond is losser. Dat komt onder meer door de groenbemesters die op het land gestaan hebben. Daar zaten ook al direct akkervogels tussen. En binnenkort zullen we door middel van tellingen hopelijk zien dat het aantal wormen is toegenomen. Zaza: “Herstel kan dus gelukkig ook heel snel gaan. Wij doen het voor iedereen. Voor de vogels, de bijen, onszelf, onze kinderen en gezond voedsel. Als we hier ons doel bereikt hebben, kan het elders ook.”
Hoe gaat het nu verder
“We voeden nu met kinderen erbij misschien wel 600 mensen. Daar ben ik wel trots op. Niet op mezelf, maar op het feit dat we dit samen doen. We mogen allemaal even trots zijn, want iedereen draagt zijn steentje bij. Sommige leden zijn wel drie keer in de week op het land, andere zorgen voor een geweldig Oogstfeest, en zo is er voor iedereen wel iets te doen. Hoe klein of hoe groot, dat maakt niet uit!”
Inmiddels werkt Zaza drie dagen per week bij Herenboeren Nederland en helpt daar nieuwe initiatieven, vanaf het moment dat iemand zich meldt totdat er een handtekening ligt voor de grond. In Nederland is grond vinden het grootste probleem. Ze geeft ook bestuurstrainingen. Zaza: “Omdat ik nu ook werk bij Herenboeren Nederland is het voor mij makkelijker om het hele verhaal te zien.”
Vergunning toegekend
De vergunning om onze complete Herenboerderij te realiseren is verleend. De werkzaamheden van het erf en kavelpad voortkomend uit de watervergunning, die al eerder dit jaar werd verleend, zijn nu bijna klaar. De volgende stap is de tunnelkas die opgebouwd moet zijn voordat de herfst écht z’n intrede doet. De plannen voor de varkensweide worden nu uitgewerkt én we gaan starten met het opzetten van een team om een boomgaard te ontwerpen. De aanplant zal pas plaatsvinden in de winter van ‘23/’24. De fijne tuinbouw inclusief kleinfruit zal vanaf ’23 plaatsvinden op de zuidelijke percelen. De contouren daarvan worden nu al zichtbaar.
Zaza, samen met haar dochtertje Coco en haar moeder Hetty (ook lid van Herenboeren Duinstreek) op de boerderij bij de feestelijke opening.
‘Voorzitter’ Zaza trapt af bij het eerste jaarlijkse oogstfeest van Herenboeren Duinstreek.
Interview afkomstig uit: Nieuwsbrief Herenboeren Duinstreek, september 2022.
